Het probleem plastic
Kunststof afval is overal te vinden: in de grond, in rivieren en oceanen; zelfs in de mens
Om het overzicht te behouden over het thema plastic is helemaal niet zo eenvoudig. Terwijl sommigen wijzen op het toenemende probleem van milieuvervuiling en het onopgeloste probleem van afvalverwerking, en daarbij een volledig verbod op wegwerpplastic eisen, vragen anderen om voorzichtigheid. Kunststoffen zijn immers eenvoudigweg niet weg te denken uit veel gebieden van het dagelijks leven, zoals bij medicijnen en in de industrie.
Daarom willen we het probleem plastic eens vanuit verschillende oogpunten bekijken. In deel 1 leveren we gegevens en feiten aan uit een wereld waar plastic alom is vertegenwoordigd en rapporteren we over de gevolgen van plastic afval voor mens, dier en milieu. En in deel 2 geven we tips over hoe we plastic in het dagelijks leven kunnen (ver)mijden.
Plastic: een afvalproduct wordt een bestseller
Het begon allemaal in het midden van de 20e eeuw. Waar kunststof ooit een afvalproduct in de chemische industrie was, begon het daarna aan een een triomfantelijke opmars over de hele wereld.
Plastic is licht van gewicht, onbreekbaar, temperatuurbestendig, flexibel en relatief goedkoop om te produceren. Het wordt zowel gebruikt voor het verpakken van levensmiddelen, speelgoed, kleding en cosmetica als meubels, auto's, computers en medische apparatuur.
Er is tegenwoordig inderdaad geen enkel gebied uit het dagelijks leven te vinden waar geen plastic producten worden gebruikt.
Slechts een fractie wordt gerecycled
De zaken floreren. Tussen 1950 en 2015 produceerde de industrie wereldwijd meer dan 8,3 miljard ton kunststof. Volgens “Plastikatlas 2019” komt dit overeen met meer dan een ton per persoon die vandaag op aarde leeft. Wat niemand ziet, of beter gezegd, niemand wil zien: daarvan werd al ruim 6,3 miljard ton (75 procent) weggegooid. Het merendeel daarvan zijn wegwerpproducten en verpakkingen.
Maar daarvan is toch zeker een groot deel gerecycled? Nee, helaas niet!
De Plastikatlas 2019 ontdekte dat er sinds 1950 slechts negen procent van al het weggegooide kunststof is gerecycled. En ook tegenwoordig bedraagt het wereldwijde recyclingpercentage voor plastic afval slechts 14 procent. Nog eens 14 procent gaat naar de verbrandingsinstallaties en 40 procent komt op de stort terecht.1
De rest (32 procent) wordt teruggevonden op het strand, in de maag van zeevogels en zeezoogdieren, in rivieren, in de bodem en langs de weg. Zelfs in het ijs van de Noordpool worden microplastics gevonden. Onderzoekers hebben hier een concentratie van soms meer dan 12.000 microplastische deeltjes per liter zee-ijs gedetecteerd.2
1e bron: Plastikatlas 2019
2e bron: www.nationalgeographic.com
Plastic. Wat is dat?
De term plastic (ook kunststof, thermoplastische kunststoffen) verwijst in de volksmond naar verschillende vaste kunststoffen die ofwel synthetisch (uit de grondstof aardolie) ofwel semi-synthetisch (door de modificatie van natuurlijke polymeren zoals cellulose) worden geproduceerd. Plastic is derhalve een kunstmatig geproduceerde stof die uit organisch materiaal bestaat. Experts gaan ervan uit dat er tegenwoordig wereldwijd meer dan 200 verschillende soorten kunststoffen zijn. De vijf bekendste zijn:3
• polyethyleen (PE): het meest gebruikte kunststof ter wereld is zeer duurzaam en wordt o.a. gebruikt voor kratten en emmers, maar ook voor verpakkingsfolie en plastic zakken.
• polypropyleen (PP): zeer duurzaam en vast kunststof, dat o.a. wordt gebruikt in de medische techniek, de auto-industrie (uitrusting interieur) en voor verpakkingen.
• polyvinylchloride (PVC): bestaat in de vorm van hard PVC, dat o.a. wordt gebruikt voor machines, kozijnen en buizen en zacht PVC, dat geschikt is voor kabelbekleding en PVC-vloeren.
• polystyreen (PS): wordt meestal eenvoudig piepschuim genoemd en is zowel geschikt voor verpakkingen als de isolatie van gebouwen.
• polyethyleentereftalaat (PET): van dit polymeer worden o.a. de bekende PET-flessen gemaakt. Bovendien wordt het gebruikt voor textielvezels (bijv. fleece).
3e bron: www.chemie.de; www.nanopartikel.info
Microplastics: de grote onbekende
Dit nieuws bereikte medio 2019 de krantenkoppen: mensen krijgen gemiddelde genomen in een week tot vijf gram microplastics binnen. Dat komt ongeveer overeen met het gewicht van een creditcard4, rapporteerde de milieustichting World Wide Fund for Nature (WWF), die opdracht gaf aan de Universiteit van Newcastle in Australië om dit te onderzoeken. Welke gevolgen dit heeft op de gezondheid van de mens is nog volledig onduidelijk.
Het is wel duidelijk dat we constant kleine plastic deeltjes opnemen, ook wel micro- of nanoplastics genoemd. “Via de lucht die we inademen, ons voedsel en het water dat we drinken”, zegt Heike Vesper, hoofd van de afdeling zeebehoud van het WWF Duitsland.
Het is ook duidelijk dat de vervuiling door plastic een wereldwijd probleem is dat mensen overal ter wereld rechtstreeks treft. “Want grote stukken plastic vallen uiteen in microplastics, waarvan inmiddels is vastgesteld dat dit in voedingsmiddelen zoals honing, mosselen en vis zit. Andere bronnen zijn o.a. de afbreuk van microplastics in plastic flessen en synthetische vezels in de lucht die we inademen. Als we geen plastic in ons lijf willen, moeten we voorkomen dat ieder jaar miljoenen tonnen plastic in de natuur verdwijnen”, zegt Heike Vesper duidelijk. Met andere woorden, als we de oceaan vergiftigen, vergiftigen we onszelf. Want ongeveer 70 procent van de zuurstof die we inademen, komt uit de zee.
4e bron: WWF, universiteit van Newcastle/Australië
Microplastics. Wat is dat?
Volgens het WWF verwijst microplastics naar vaste, niet in water oplosbare deeltjes plastic die kleiner dan of gelijk aan vijf millimeter groot zijn. Bronnen van microplastics zijn o.a. de slijtage van banden, de slijtage van grotere plastic onderdelen zoals verpakkingen, het wassen van synthetisch textiel of het gebruik van microplastische deeltjes in cosmetica. De kleine kunststof deeltjes worden via rivieren, afvoerwater of stedelijke riolering in zee gespoeld. Microplastics kan op verschillende manieren in de grond terecht komen, bijvoorbeeld via zuiveringsslib dat op akkers wordt geloosd.“5 Als deze kleine deeltjes verder worden afgebroken door zon, wind en golven in rivieren, oceanen of in de bodem, wordt het nanoplastics genoemd.
5e bron: WWF-rapport Absorptie van microplastics uit de omgeving van mensen”
Meer aandacht bij de omgang met plastic!
Een wereld zonder plastic is moeilijk voor te stellen. De kunststoffen zijn te belangrijk voor verschillende gebieden van ons leven. Van tandenborstels en vullingen tot broodtrommels, van computers tot waterdichte kleding; we kunnen tegenwoordig niet meer zonder plastic. Toch moeten we ons meer bewust worden van het gebruik van plastic en plastic daar vermijden, waar het zinvol en haalbaar is. Dat geldt overigens niet alleen voor consumenten, maar vooral ook voor bedrijven die kunststof producten produceren.
